|
ARKEOLOJİ
1- ARKEOLOJİK VERİLERLE BOLU
Arkeolojik buluntulara göre Bolu tarihi, Eski Tunç çağına kadar uzanmaktadır. Bugünkü Turizm ve Otelcilik Meslek Yüksek Okulunun bulunduğu alanda yer alan küçük bir höyükte ele geçmiş olan ve halen Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesinde "BOLU KABI" ismiyle sergilenen pişmiş toprak eser MÖ.3000 yılında tarihlendirilmektedir.
Söz konusu eserler Bolu'da şu ana kadar bilinen en eski buluntudur.Gerede ilçesi, Ümit Köyü çevresinde de yine aynı şekilde MÖ.3000 MÖ.2000 (Eski Tunç ve Orta Tunç çağı) yerleşmeleri tespit edilmiştir. Göynük ilçesi, Soğukçam Köyünde bulunan "Kaya Abidesi" ise, MÖ.VIII-VII.Yüzyıllarda Orta Anadolu'da büyük bir devlet kurmuş olan Friglerin Bolu'daki varlığının en önemli kanıtıdır.
Üzerinde üçgen bir niş olan ve aynı zamanda bilinen en uzun Frig Kitabesi özelliğini taşıyan Kaya Abidesinde 9 satır kitabe bulunmaktadır. Bolu Merkez Hisartepe Höyüğünde 1978 yılında yapılan kazıda MÖ.VII.Yüzyıla tarihlendirilen Batı Anadolu kaynaklı bir seramik parçası bulunmuştur. Söz konusu buluntu bu dönemde Bolu'daki Lidya kültürünün küçük bir göstergesidir.
Pers Kralı Kyros'un MÖ.546 yılında Lidya Krallığını yıkması ile, Büyük İskenderin MÖ.333 yılında Pers Kralı Darius'u yenmesi arasında kalan 200 yıllık süre içinde Bolu toprakları, Pers egemenliği altında kalmıştır. Bu döneme ait tek buluntu ise Gerede ilçesi, Avşarıevvel Köyünde ele geçen Arkaik dönem mezar stelidir. Halen İstanbul Arkeoloji Müzesinde sergilenen süvari tasvirli bu eser MÖ.V.Yüzyıla aittir.
Makedonya Kralı Büyük İskender'in MÖ.334'de Anadolu'ya girmesi ile, Helenistik uygarlık gelişip büyümüştür. Bu dönemde Bolu ve çevresi Bithynia Krallığı sınırları içinde yer almaktadır. Bolu'da Bithynia dönemi sadece sikkeler üzerinden takip edilebilmektedir. Sikkeler dışında, bu döneme ait başka bir bulundu ele geçmemiştir.
Bithynia Kralı I.Nicomedes MÖ.III.Yüzyıl başlarından itibaren paralı asker olarak getirdiği Galatların Orta Anadolu'ya yerleşmesini sağlamıştır. Galatların Bithynia Yaylalarına da yerleştikleri bilinmektedir. İlimizde, Bolu Merkez Hıdırşehler Köyü yakında iki adet Galat Tümülüsü (Yığma Mezar) bulunmaktadır. Bu tümülüslerde 1960'lı yıllarda yapılan kazıda çıkan Galat tasvirli altın broş ve diğer eserler halen İstanbul Arkeoloji Müzelerinde sergilenmektedir.
II.Nicomedes (MÖ.149-120) zamanında MÖ.149'dan sonra Bithynia'da Helenistik kültür tesirini arttırmıştır. 1978 yılı Hisartepe kazısı ve Bolu Müzesince yapılan 1995 yılı Örencik Tümülüsü kazılarında MÖ.I.Yüzyıla ait Geç Helenistik dönem seramik ve Terracota figürin parçaları bulunmuştur. MÖ. 74 yılında Bithynia'nın son kralı IV.Nicodemes vasiyetname ile Bithynia topraklarını Romalılara bırakmıştır.
Bu tarihten itibaren Bolu çevresi Roma'dan gelen valiler tarafından yönetilmiştir. Roma dönemi, Bolu'nun en parlak çağı olmuştur. Kentler yenibaştan imar edilerek, geniş alanlara yayılmıştır. Cladio Polis (Bolu Merkez), Krateia (Gerede), bugünkü Bolu sınırları içinde kalan Roma dönemine ait önemli antik şehirlerdir.
Bolu'da Roma dönemine ait kalıntı ve eserlerin yoğunlaştığı diğer bölgeler, Mengen Gökçesu Vadisi - Bolu Merkez Çaygökpınar Köyü - Bolu Merkez Bünüş Köyü (Taban Mozaiği bulunmuştur) - Seben ilçesi Çeltikdere Vadisi (Sağlık Tanrısı Asklepios, Kızı Hygeia ve Yardımcısı Telesphoros heykelcikleri bulunmuştur)
MS.395 yılında Roma İmparatorluğunun ikiye ayrılması ile Doğu Roma (Bizans) sınırları içinde kalan Bolu, İmparator İustinianus (MS.518-527) döneminden itibaren Thema adı verilen askeri valiler tarafından yönetilmiştir. Bolu ve çevresinde Bizans dönemine ait pekçok kalıntı bulunmaktadır. Mengen ilçesinde 2001 yılında Bolu Müzesi tarafından yapılan kurtarma kazısında 20.65 x 42.10 Metre ölçülerinde 3 nefli,3 apsisli, bazilikal planlı bir kilise kalıntısının temelleri açığa çıkarılmıştır.
Bolu'da bulunan en büyük Bizans yapısı olan bu kilise kalıntısı, Erken Bizans döneminin en önemli kalıntısıdır. Yine 1996 yılında Bolu Müzesince Yedigöller çevresinde yapılan arkeolojik yüzey araştırmasında, Bizans dönemine ait yerleşim yeri kalıntıları ile, birbirine yakın aralıklarla inşa edilmiş 5 adet kilise kalıntısı tespit edilmiştir.
1997 yılında Dörtdivan ilçesi, Köroğlu vadisinde yapılan arkeolojik yüzey araştırmasında 3 adet benzer planlı kilise kalıntısı ve bazı mezarlar bulunmuştur. Seben ilçesi Çeltikdere Köyü yakınlarında bulunan ve oldukça iyi korunmuş durumdaki Çeltikdere Bizans Kilisesi, Orta Bizans döneminin (MS.842-1204) Bolu'daki en önemli örneğidir.
2- ANTİK ŞEHİRLER
Hisartepe, Kargatepe, Fırkatepe ve Uğurlunaip Tepesini kapsayan alanda kurulmuş olan Bithinium Claudioa Polis şehrinin tarihi ise 1978 yılı Hisartepe kazısında ortaya çıkan bulgulara göre MÖ.VII.Yüzyıla kadar gitmektedir. Helenistik dönemde Bithynia Kralı Ziaelas'ın (MÖ.255-235) doğu seferi sırasında ele geçirilerek Bithynia Krallığına bağlanan şehir o dönemde imar edilmiş ve şehre Bithinium ismi verilmiştir.
1978 yılı Hisartepe kazısında bulunan Geç Helenistik döneme ait seramik parçaları dışında, Bithynia dönemi şehrine ilişkin başka bir buluntu şu ana kadar ele geçmemiştir. MÖ.74 yılında Roma hakimiyetine giren şehrin adı Roma İmparatoru Claudius'un (MS 41-54) adına izafeten Claudio Polis olarak değiştirilmiştir.
Günümüz yerleşiminin, antik şehrin üzerinde kurulması nedeni ile ayakta kalmış hiçbir yapı bulunmamamktadır. Ancak, 1978 yılı Hisartepe kazısında, Roma İmparatoru Hadrian (MS 117-138) tarafından yaptırılmış olan Antinous Tapınağına ait mimari parçalar bulunuş, Hisartepenin güney yamaçlarında ise Antik Tiyatro'ya ait bazı izler tespit edilmiştir.
Antinous Tapınağına ait sütun, arşitrav ve friz parçaları ile Antik Tiyatro'ya ait kitabeli bir friz paçası halen Bolu Müzesinde sergilenmektedir. Geçmiş yıllarda, şehrin muhtelif yerlerinde yapılan inşaatlara ait temel harfiyatlarında Roma dönemine ait heykeller, mimari parçalar ve mezar stelleri bulunmuştur.
1995 - 1997 yılları arasında Bolu Merkez Sümer Mahallesi ve Karaçayır Mahallesinde bulunan üç ayrı parselde, Bolu Müzesince yapılan kurtarma kazılarında toplam 30 adet Roma dönemi lahit ve tuğla mezarı açığa çıkarılmıştır. Mezarlarda bronz sikkeler, pişmiş toprak koku kabı ve kandiller, gözyaşı şişeleri gibi çok sayıda mezar hediyesi ele geçmiştir.
MS.2-3 Yüzyıllara tarihlendirilen söz konusu mezarların yayılma alanları göz önünde bulundurulduğunda, Roma dönemi nekropolünün bu kadar geniş bir alanı kapsaması, antik Claudio Polis'in büyüklüğü konusunda da fikir vermektedir. Sümer Mahallesinde yapılan kazıda bulunan mezar hediyeleri, Roma dönemi yine Bolu Müzesince şehir içinde yürütülen çalışmalarda, 1995 yılında Belediye Su İşleri Binası önünde, Claudio Polis kentine ait tek örnek olan küçük bir mozaik taban döşemesi ve 1996 yılında Büyükcami Mahallesi Katlı Otopark yanında büyük blok taşlarla inşa edilmiş Roma Yolunun 15 Metrelik bir bölümü açığa çıkarılmıştır. Ayrıca, Bolu Şehir Merkezinde Erken Hristiyanlık dönemine ait içi fresk süslemeli Hypoge'lere rastlanmaktadır. Şehirde Bizans döneminden kalma izler bulunmakta ve bu döneme ait bazı eserler Bolu Müzesinde sergilenmektedir.
Claudio Polis (BOLU) Şehrinin Önemli Buluntuları:
3- BOLU İLİNDEKİ DİĞER KALINTILAR
Frig Kaya Abidesi: Bolu ili, Göynük ilçesi, Soğukçam Köyündedir. MÖ. 8-7 yüzyıllada Anadoluda büyük bir devlet kuran Friglerin Bolu'da da yerleştiğinin en önemli kanıtı olan Kaya Abidesi aynı zamanda bilinen en uzun Frig Kitabesi özelliğini de taşımaktadır. Abide üzerinde üstte, kutsal günlerde Kybele heykelciğinin konulduğu üçgen bir niş ve altında da 9 satır kitabe bulunmaktadır.
Seben Kaya Evleri: Bolu İli, Seben ilçesinde birbirine yakın aralıklara, kayalara oyularak yapılmış ve çok sayıda evden oluşan yerleşim yerleri mevcuttur. Bunlardan en önemlileri Alpagut Köyü - Muslar Mahallesi, Çeltikdere, Karca, Solaklar, Hoçaş ve Kaşbıyıklar Köylerinde bulunmaktadır. Kaya Evlerinden oluşan yerleşim yerinde kırmızı boyalı haç işaretlerine rastlanması, bazı evlerde şapel, rölig çukuru gibi uygulamalara yer verilmesi, Seben Kaya Evlerinin Erken Hristiyanlık döneminden, Orta Bizans dönemine kadar kullanılmış olabileceğin akla getirmektedir.
Çeltikdere Bizans Kilisesi: Seben ilçesi, Çeltikdere Köyü yakınında bulunan kilise kalıntısı Orta Bizans döneminin (MS.842-1204) Klasik Dini Mimari şemasına uygun olarak haç biçiminde inşa edilmiştir. 9 x 13 Merte ölçülerinde bir oturma alanına sahip olan kilise kalıntısı kesme taş ve tuğladan imar edilmiş olup, batısındaki girişte narteski, doğusunda ise dışa taşkın üç apsisi mevcuttur. Oldukça iyi korunmuş durumdadır.
Heykeltraşlık Eserleri: Bolu Merkez, Akpınar Mahallesinde yapılan inşaatların temel harfiyatlarında Roma dönemine ait önemli eserler açığa çıkmıştır. 1973 yılında Herakles heykeli, 1976 yılında Kadın Başı, 1983 yılında Hermes Büstü ve 1995 yılında Nymphe Heykeli bulunmuş olup, söz konusu eserler Claudio Polis kentinin heykel sanatındaki yeri ve zenginliğini göstermesi bakımından önem taşımaktadır.
Gladyatör Mezar Stelleri: Bolu Merkez, Sümer Mahallesinde bulunan ve halen Bolu Müzesinde sergilenen iki adet mezar stelinden birinde, yarışmalar sırasında ölen gladyatörlerin isim ve yaşları listelenmiş, diğerinde ise ölen bir gladyatör için karısı tarafından yazılan ve aşağıda örneği verilen kitabe yer almıştır. "Eskiden beri çalgıyla, sözle herkese takılıp eğlendiren biriydim. Gör şimdi, nasıl yanlızım. Yattığım yerde. Zira yanlızlıktan başka birşeyim yok artık. Philokynegos Makedon adım. Yenilmez Gladyatör bronz çelenkli,(herkes için) Müşterek olan yazgıyı paylaşıyorum. Anatole, kocası Philokynegos'un anısına kendi parasıyla yaptırıldı.
  
      |
